Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα

Κυκλοφόρησε το βιβλίο μου με τίτλο "Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα. Έρευνες και προσεγγίσεις για την κρίση του Ευρωπαϊκού Νότου και τον ρόλο του ευρώ", από τις Μεταμεσονύχτιες Εκδόσεις. Πυρήνας του είναι μια σχολιασμένη παρουσίαση τεσσάρων ερευνητικών εργασιών από διεθνή κέντρα ερευνών, του ΔΝΤ συμπεριλαμβανομένου, για τις πραγματικές αιτίες της κρίσης του Νότου συνολικά, όπου η Ελλάδα αποτελεί υποσύνολο και όχι μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη περίπτωση. Η έμφαση αποδίδεται στην ανάδειξη και εξήγηση του ρόλου του κοινού νομίσματος ως κύριου αιτιοπαθολογικού παράγοντα της κρίσης και των ειδικών μηχανισμών με τους οποίους αυτό συντελέστηκε. Πρόκειται για μια άποψη η οποία μπορεί να φαίνεται "αιρετική" στην Ελλάδα όπου το νόμισμα έχει θεωρηθεί ότι ανήκει στα "ιερά και τα όσια", όχι όμως και σε άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Για παράδειγμα στην Ιταλία, όπου ανάλογες αναλύσεις, π.χ. δια στόματος του οικονομολόγου Alberto Bagnai, συγγραφέα του βιβλίου Il Tramonto dell' Euro (Η Δύση του Ευρώ), φιλοξενούνται και τυγχάνουν συστηματικής προβολής στην τηλεόραση εν όψει των ευρωεκλογών της 25ης Μαΐου.
 

Το βασικό επιχείρημα του βιβλίου είναι ότι η κρίση του Ευρωπαϊκού Νότου (άρα και της Ελλάδας) αποτελεί απόρροια της δημιουργίας του κοινού νομίσματος. Η θέσπιση ενός ενιαίου νομίσματος και ο επακόλουθος ορισμός ενός ενιαίου επιτοκίου για τόσο πολλές και διαφορετικές οικονομίες, οι οποίες, συν τοις άλλοις, βρίσκονταν σε διαφορετική φάση του οικονομικού κύκλου, είχαν ως συνέπεια σε μια νομισματική ένωση που πίστευε στον απεριόριστο δανεισμό του ιδιωτικού τομέα με το επιχείρημα ότι αυτός θα φέρει σύγκλιση μεταξύ των οικονομιών, οι χώρες του Νότου να βρεθούν να δανείζονται επί μακρόν με αρνητικά πραγματικά επιτόκια, να αναπτύξουν φούσκες και να χάσουν την ανταγωνιστικότητά  τους. Στο βιβλίο αναλύονται ακόμη τα συστατικά στοιχεία της γερμανικής αφήγησης για την κρίση και αποδομούνται με στοιχεία, καθώς και η κρίση της Κύπρου, σε σύζευξη με τις παράλληλες εξελίξεις στο μέτωπο της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης, ως τα γεγονότα που κατέστησαν ιδιαίτερα καθαρό τον πιο κεκαλυμμένο ως τότε γερμανικό ηγεμονισμό στην Ευρωζώνη. 

Αποσπάσματα από τον Πρόλογο 

...Πυρήνας αυτού του βιβλίου είναι τέσσερις ακαδημαϊκές μελέτες από την παρακαταθήκη των οικονομικών αναλύσεων που θέλει να αγνοεί η Ευρώπη. Καρπός εργασίας αρκετών οικονομολόγων, προερχόμενων από μεγάλα ιδρύματα και οργανισμούς – τράπεζες της Ασίας, την Τράπεζα της Γαλλίας, το ΔΝΤ κλπ. –, οι μελέτες αυτές ανατέμνουν σε βάθος τα φαινόμενα που αποκλήθηκαν «κρίση ανταγωνιστικότητας» του Ευρωπαϊκού Νότου και «ανισορροπίες Βορρά-Νότου» που βρίσκονται στις ρίζες της κρίσης και καθώς συνομιλούν μεταξύ τους, συνθέτουν μια πολύ σημαντική γραμμή έρευνας και τεκμηρίωσης. Η γραμμή αυτή ξεκινά από τον έλεγχο της βασικής υπόθεσης περί «ανόδου του μοναδιαίου κόστους εργασίας» στο Νότο – που κατά το Βερολίνο συμπυκνώνει τις ευθύνες των κρατών του Νότου για την «κρίση τους» και αποτελεί τη βάση για τις συνταγές εσωτερικής υποτίμησης – και εξελίσσεται ως μια ριζικά ανατρεπτική αφήγηση που αποκαλύπτει ως μύθους όσα έχουν θεωρηθεί και προβληθεί μέχρι στιγμής ως δεδομένα για την κρίση. Αυτή η γραμμή έρευνας και τεκμηρίωσης:

• Αναδεικνύει τα επιστημολογικά προβλήματα της χρήσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας – δείκτη που αφορά επιχειρήσεις και κλάδους – σε επίπεδο ολόκληρων εθνικών οικονομιών και προτείνει τον μετασχηματισμό του κατά τρόπο που τον μετατρέπει από εργαλείο στήριξης προβληματικών λογιστικών ασκήσεων σε εργαλείο χρήσιμης αποτίμησης παραγωγικών προτύπων.

• Διαψεύδει ότι το όντως υπαρκτό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και η υπερχρέωση της Ελλάδας και των άλλων χωρών του Νότου οφείλονται στην μεγάλη αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας. Δείχνει ότι ένα μέρος του προβλήματος του Νότου οφείλεται στη μεγάλη ανατίμηση του ευρώ μετά το 2003 κι ότι το υπόλοιπο έχει δημιουργηθεί εξωγενώς προς την ΟΝΕ, υπό την επιρροή των σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με νέους εμπορικούς εταίρους – Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, Κίνα, πετρελαιοπαραγωγές χώρες – που επηρέασαν το Νότο με διαφορετικό τρόπο από το Βορρά λόγω της διαφορετικής τεχνολογικής σύστασης των εξαγωγών τους. Παράλληλα, δείχνει πως και η ίδια η δημιουργία του ευρώ λειτούργησε για τις χώρες του Νότου ως ασύμμετρο σοκ, λόγω της μεγάλης αύξησης της ροής δανειακών κεφαλαίων από Βορρά προς Νότο.

• Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το πρόβλημα των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου είναι η επιδείνωση της εξωτερικής ανταγωνιστικότητάς τους ως προς τους εμπορικούς εταίρους εντός και εκτός ΕΕ που έχουν εθνικά νομίσματα, γι’ αυτό και η εσωτερική υποτίμηση δεν τις βοηθά. Χρειάζονται πολιτικές που θα μοιράσουν το κόστος της προσαρμογής μεταξύ Βορρά και Νότου ή – καλύτερα – υποτίμηση του ευρώ.

• Τονίζει ότι η Ελλάδα και η Πορτογαλία πρέπει να διαχωρίζονται από την Ιταλία και την Ισπανία και ότι είναι χώρες πιασμένες σε παγίδα. Έκαναν το σφάλμα να εισέλθουν στο ευρώ με υπερτιμημένη ισοτιμία, γι’ αυτό επλήγησαν δραματικά από την ανατίμησή του, κι έχουν παραγωγή πολύ χαμηλής τεχνολογίας, άρα μείζον πρόβλημα ανταγωνισμού με τις φθηνές κινέζικες εισαγωγές στην Ευρώπη. Αν δεν θέλουν να αποκτήσουν κινέζικα μεροκάματα, η μόνη τους λύση είναι η ενεργητική βιομηχανική πολιτική με σκοπό την τεχνολογική αναβάθμιση της παραγωγής τους. [...] 

Τα ερωτήματα είναι δύο: Αντέχει ο πολιτικός κόσμος να πει την αλήθεια στους πολίτες: ότι το 2002 κοιμηθήκαμε με το όνειρο της Ευρώπης κλειδωμένοι σε ένα νόμισμα που έμελλε να γίνει πανάκριβο και το 2012 ξυπνάμε συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούμε να βασιστούμε στην Ευρώπη αλλά και πως δεν έχουμε εργαλεία να αντιμετωπίσουμε π.χ. τον κινέζικο ανταγωνισμό; Μπορεί να δημιουργηθεί άλλο οικονομικό μοντέλο γρήγορα και πώς;

Μήπως πρέπει να τεθεί ως προτεραιότητα η αντιμετώπιση του παραγωγικού και εμπορικού ελλείμματος με πολύ στοχευμένο τρόπο και σε βάρος άλλων στοχεύσεων; Με τι πολιτικές μπορεί να υλοποιηθεί ένα νέο παραγωγικό μοντέλο γρήγορα; Πώς μπορεί και οφείλει να συμβάλλει το δημόσιο, οι πολιτικοί και οι υπάλληλοί του, τι ρόλους μπορούν και πρέπει να αναλάβουν οι πολίτες; Μπορεί να στηριχθεί κεντρικά μια σοβαρή έξοδος αθηναϊκών πληθυσμών προς την επαρχία για ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής σε κλάδους που προσφέρονται για υποκατάσταση εισαγωγών; Μπορούν να βρεθούν εργαλεία και η βούληση να περιφρουρηθεί η εναπομείνασα εγχώρια βιομηχανία ως κλάδος ικανός να παράγει μεγαλύτερη εγχώρια προστιθέμενη αξία από την πρωτογενή παραγωγή; Υπάρχει περίπτωση να δούμε επιτέλους την έναρξη μιας σοβαρής συζήτησης για το ευρώ που θα εξηγεί στον κόσμο τον ειδικό χαρακτήρα του ως νομίσματος το οποίο η Ελλάδα μπορεί να προμηθευτεί μόνο με εξαγωγές και δάνεια και να ζητηθεί εθνική κοινωνική συστράτευση ώστε η οικονομία μας να πάψει να συμπεριφέρεται ως σουρωτήρι που χάνει ευρώ από παντού; Αφού δεν ελέγχουμε τη νομισματική και δημοσιονομική μας πολιτική, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη φορολογική; Για παράδειγμα, μπορούμε να διανοηθούμε διαφορετική φορολογία για ό,τι εισάγει χρήμα, ό,τι ανακυκλώνει και ό,τι εξάγει; Μπορεί η ελληνική οικονομία να αντέξει την τρέχουσα ισοτιμία του ευρώ; Μήπως πρέπει να επιστρέψουμε στη δραχμή και να συνεργαστούμε με την Ευρώπη πάνω σε αυτό τον στόχο ώστε η μετάβαση να είναι όσο το δυνατόν πιο ομαλή;  

                                                       

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  

Μαριάννα Τόλια, Πρόλογος σελ. 7

Α.Δ. Παπαγιαννίδης, Πώς (μάλλον) πέσαμε στην χαραμάδα μιας αλλαγής υποδείγματος

σελ.15 

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
Στέφανος Μάνος, Η επίρριψη της ευθύνης στους ξένους σελ. 21 
Αλέκος Παπαδόπουλος, Πώς η Ελλάδα «κοιτάει» τον εαυτό της σελ. 23 
Γιώργος Παπανικολάου, Η ευθύνη των εγχώριων ηγεσιών απέναντι στο μέλλον σελ. 29 
Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν, Προϋποθέσεις της ανασυγκρότησης μετά την επιτυχία του νεοφιλελεύθερου σχεδίου σελ. 37 
Γιάννης Τόλιος, Προβληματική για την οικονομία και το λαό η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη σελ. 45

ΕΡΕΥΝΕΣ 

1. Ο «παιδαγωγικός ηγεμονισμός» της Γερμανίας και οι οικονομικοί πίνακες της Άνγκελας Μέρκελ σελ. 55 

2. Η πλάνη της αύξησης του μοναδιαίου κόστους εργασίας και γιατί ο Ευρωπαϊκός Νότος δεν χρειάζονταν εσωτερική υποτίμηση (Felipe, Kumar, “Unit Labor Costs in the Eurozone: The Competitiveness Debate Again”), σελ. 75 
3. Η δημιουργία του ευρώ ως «ασύμμετρο σοκ» για τον Ευρωπαϊκό Νότο, (Gaulier, Vicard, “Current Account imbalances in the Euro area: Competitiveness or demand shock?”) σελ. 91 
4. Η ανταγωνιστικότητα του Ευρωπαϊκού Νότου και ο ξεχασμένος μετασχηματισμός της ΕΕ (Grennes, Stradzs, “The Elephant in the Room in the EU Competitiveness Debate” σελ. 103 
5. Η ανατροπή όλων των μύθων της κρίσης (Chen, Milesi-Ferretti, Tressel, “External Imbalances in the Euro Area”, IMF WP, 12/236), σελ. 109

ΑΝΤΙ ΕΠΙΜΕΤΡΟΥ 
 «Επανανακαλύπτοντας» την Κύπρο και συνοψίζοντας σελ. 139