Δημιούργησα αυτό το blog όταν έμεινα άνεργη. Αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ως άνεργη του/λόγω ευρώ - δηλαδή ως eurounemployed. Γιατί; Τις παραμονές της εισόδου της Ελλάδας στο ευρώ, κυριαρχούσε μια ρητορική περί "ισχυρής Ελλάδας" και συμμετοχής της στον "πυρήνα της Ευρώπης" που θα έφερνε πλούτο - η οποία όμως δεν εξηγούσε πώς θα έρθει ο πλούτος. Τότε δεν έκανα οικονομικά, οπότε ρώτησα σχετικά φίλιες δυνάμεις οικονομικών συντακτών. Μου απάντησαν πως η συμμετοχή σε μια νομισματική ένωση αυξάνει τον συνολικό πλούτο, άρα επωφελούνται όλοι. Έστω, είπα, αλλά από τη στιγμή που ειδικώς η χώρα μας εισάγει όλο και περισσότερα από όσα εξάγει και χάνει διαρκώς παραγωγή, πώς θα ωφεληθεί από την ΟΝΕ; Κι αν αυτό γίνεται συνεχώς, δεν θα μας τελειώσουν κάποτε τα ευρώ; Πήρα μια απάντηση του τύπου "αυτό δεν έχει σημασία στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης", η οποία δεν με ικανοποίησε. Πολλά χρόνια μετά, μάθαμε όλοι μας βιωματικά πως μια οικονομία με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής, με τη συμμετοχή της σε μια νομισματική ένωση όπως η ΟΝΕ, υπερχρεώνεται και καταλήγει σε χρεοκοπία. Κι εγώ έμαθα ότι τα φαινομενικά απλοϊκά ερωτήματα που έθετα το 1999 περιέγραφαν το πρόβλημα του ισοζυγίου πληρωμών, που αποτέλεσε ένα από τα μείζονα προβλήματα του ευρώ, μια από τις βασικότερες αιτίες της κρίσης και το οποίο είχε συζητηθεί εκτεταμένα μεταξύ των οικονομολόγων κατά τη δεκαετία του 1990, όταν μεγάλο μέρος των δεινών που ζούμε σήμερα είχε προβλεφθεί - αλλά οι αλαζόνες πολιτικοί δεν έδιναν σημασία.
Να τι έγραφε ο οικονομολόγος Wynne Godley το 1992: "Τι θα συμβεί αν μια ολόκληρη χώρα – μια εν δυνάμει περιοχή σε μια πλήρως ολοκληρωμένη ένωση – υποστεί διαρθρωτική ύφεση; Όσο αυτή η χώρα αποτελεί ανεξάρτητο κράτος έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της. Στη συνέχεια μπορεί να συνεχίσει την οικονομική της δραστηριότητά επιτυχώς με πλήρη απασχόληση αν υποθέσουμε ότι ο κόσμος δεχτεί τις απαραίτητες μειώσεις στα πραγματικά του εισοδήματα. Σε μια οικονομική και νομισματική ένωση όμως, αυτή η δυνατότητα εμφανώς χάνεται και οι προοπτικές της χώρας επιβαρύνονται σοβαρά, εκτός κι αν υπάρξουν σοβαροί ομοσπονδιακοί δημοσιονομικοί διακανονισμοί που θα αναλάβουν να εκπληρώσουν έναν αναδιανεμητικό ρόλο (...). Αν μια χώρα ή μια περιοχή δεν έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της και δεν επωφελείται από ένα σύστημα δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να σταματήσει μια διαδικασία σωρευτικής και ακραίας ύφεσης η οποία θα οδηγήσει στο τέλος στη μετανάστευση ως το μόνο εναλλακτικό δρόμο στη φτώχεια ή την πείνα". (Wynne Godley, Maastricht and All That. LRB,Vol 14. Nο 19 1992).

Παρασκευή 25 Ιανουαρίου 2013

Η επίθεση αισιοδοξίας της κυβέρνησης Σαμαρά, τα ψέματα του προϋπολογισμού 2013 και ο ξεχασμένος πολλαπλασιαστής της ελληνικής οικονομίας

Με την ολοκλήρωση του τελευταίου γύρου ευρωπαϊκών διακανονισμών, που περιλάμβανε την επαναγορά του ελληνικού χρέους, την αποδέσμευση της ελληνικής δόσης και την προώθηση μια κατ’ όνομα ‘ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης’, κομμένης και ραμμένης στα μέτρα της Γερμανίας, οι κυρίαρχοι πολιτικοί και τραπεζικοί κύκλοι της Ευρωζώνης, από τις Βρυξέλλες ως την Αθήνα, εξαπέλυσαν μια επίθεση αισιοδοξίας.  Ένα μεγάλο μέρος της εξωτερικής οικονομικής προσαρμογής στις χώρες του Νότου έχει συντελεστεί, είπαν – αν και πολλά μένουν ακόμη να γίνουν. Τα σπρεντ του δημόσιου χρέους των κρατών του Νότου μειώθηκαν σημαντικά χάρη στα προγράμματα της ΕΚΤ και πράγματι, έτσι είναι. Το ευρώ είναι ξανά σταθερό χάρη στην απομάκρυνση μιας άμεσης εξόδου της Ελλάδας ενώ έρχεται – υποτίθεται – και η ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση που θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ευρωπαϊκών τραπεζών στη ρίζα του.
Ανάλογα ελπιδοφόρα κηρύγματα έκανε και σε μας εδώ η κυβέρνηση, ιδίως ο ΥΠΟΙΚ Γ. Στουρνάρας. Με τη δόση θα κάνουμε ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, είπε, άρα αποκαθιστούμε τη φερεγγυότητά τους και μπορούμε να προσδοκούμε πολλά. Αφού οι τράπεζες μας είναι πλέον ασφαλείς, μέσα στο 2013 θα βγουν τα λεφτά από τα σεντούκια και θα ανοίξει η διατραπεζική ώστε να μπορέσουν οι ελληνικές τράπεζες να  χρηματοδοτήσουν εκ νέου κάποιες επιχειρήσεις, να ξαναρχίσουν τα μεγάλα έργα, να υπάρξει αύξηση της κατανάλωσης. Ενδέχεται επίσης να έχουμε σημαντικά κέρδη από την πώληση κρατικών επιχειρήσεων και συμμετοχών και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας (!), ώστε η ύφεση να περιοριστεί και το 1.5 εκατ. άνεργοι να ξαναβρούν την ελπίδα τους. Συν τοις άλλοις, πανηγύρισαν τα καθεστωτικά ΜΜΕ, το ελληνικό σπρεντ έπεσε σε χαμηλά δύο ετών και αυξήθηκε πολύ η αξία των ελληνικών ομολόγων...

Τι βελτιώθηκε, τι χειροτέρεψε

Κανείς δεν θα έλεγε ότι δεν υπάρχει διαφορά: πράγματι, κάποιοι χρηματοοικονομικοί δείκτες εμφανίζονται καλύτεροι σε σχέση με το περσινό καλοκαίρι. Την ίδια στιγμή όμως έχουν επιδεινωθεί οι δείκτες της πραγματικής οικονομίας, και πρωτίστως η ύφεση και η ανεργία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον ευρωπαϊκό Νότο. Όσο για τη χώρα μας που έχει πληγεί περισσότερο από κάθε άλλη: ποιος θα αυξήσει την κατανάλωση σε μια υπό κατάρρευση κοινωνία; Τι θα αποδώσουν τα μεγάλα έργα όταν η οικονομική δραστηριότητα βουλιάζει; Η πώληση κρατικών επιχειρήσεων – ουσιαστικά η εκποίηση τους σε εξευτελιστικές τιμές όπως είναι λογικό για μία χώρα προτεκτοράτο των δανειστών της;  – δεν θα φέρει προσλήψεις αλλά απολύσεις. Απολύσεις περιμένουμε και από τις τραπεζικές συγχωνεύσεις που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη. Τι νόημα έχει η διαφημιζόμενη αύξηση της τιμής των ελληνικών ομολόγων από τη στιγμή που υπάρχουν μόνο σε χέρια ξένων; Σε τι θα βοηθήσει η εκποίηση του ΟΠΑΠ σε εξευτελιστικές τιμές;  Οι μόνες πραγματικά θετικές ειδήσεις που υπήρξαν το τελευταίο εξάμηνο για την ελληνική οικονομία ήταν το άνοιγμα δύο νέων γραμμών παραγωγής από τις πολυεθνικές Unilever και  Παπαστράτος-Philip Morris και η όντως σημαντική ανακοίνωση της Ryanair για τη δημιουργία μιας νέας βάσης στο αεροδρόμιο των Χανίων που θα συνδέσει την πόλη της Κρήτης  με 24 ευρωπαϊκούς προορισμούς. Αρκούν αυτές οι τρεις κινήσεις να σώσουν μια οικονομία που βυθίζεται σε  υφεσιακό σπιράλ το οποίο προσλαμβάνει διαστάσεις κραχ;
«Θα τα καταφέρουμε αρκεί να είμαστε αισιόδοξοι, η οικονομία είναι κατά το ήμισυ ψυχολογία». Είναι κι αυτό μια επικοινωνιακή στρατηγική. Αλλά δεν μπορεί να έχει αποτελέσματα όταν δε συμβαδίζει με αυτό που ζουν οι άνθρωποι.

Το mea culpa του ΔΝΤ

Όσοι διαθέτουν μνήμη, θα θυμούνται ότι τον Οκτώβριο το ΔΝΤ ανακοίνωσε ένα ‘mea culpa’ για την ελληνική ύφεση που ενόχλησε πολύ τους Ευρωπαίους. Μιλώντας κάπου στην Ασία, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Ολιβιέ Μπλανσάρ είπε ότι η τρόικα των δανειστών δεν κατάφερε να προβλέψει τη συντριπτική ελληνική ύφεση γιατί υπολόγισε λάθος το δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή – το νούμερο που σου δείχνει τι ύφεση θα έχεις λαμβάνοντας δημοσιονομικά μέτρα χ ύψους – της ελληνικής οικονομίας. Τον είχε βάλει, λέει, στο 0.5, ενώ στην πραγματικότητα είναι 1.7 – έτσι υπολόγιζε για κάθε 1% περικοπών επί του ΑΕΠ, ύφεση 0.5%  ενώ είχαμε ύφεση 1.7%.  Γι’ αυτό, είπε ο Μπλανσάρ, όλες οι  προβλέψεις της τρόικας για την Ελλάδα ήταν λάθος. Και γι’ αυτό το 2012 είχαμε ύφεση άνω του 6%, ανεργία 25% και χρέος προς το ΑΕΠ 200% – και μάλιστα μετά το PSI, την επαναγορά ομολόγων του Δεκεμβρίου 2012 και τις μειώσεις στα επιτόκια, με πλήρη ενδιαμέσως την καταστροφή των ελληνικών τραπεζών και ασφαλιστικών ταμείων – αντί ανάπτυξης 1%, ανεργίας 15% και χρέους στο 150% του ΑΕΠ,  όπως προέβλεπε το Μάιο του 2010 η τρόικα. 
Ανθρώπινα τα λάθη. Τα ανθρώπινα λάθη όμως διορθώνονται. Ας πούμε ότι οι αρχικές υποσχέσεις της τρόικας ότι η εφαρμογή του προγράμματος θα αποκαθιστούσε τη μακρόχρονη βιωσιμότητα της ελληνικής οικονομίας και θα την οδηγούσε σε ανάπτυξη ήδη από το 2012 οφειλόταν σε λάθος και όχι στο επικοινωνιακό στρατήγημα  του ‘βάτραχου με το βραστό νερό’ (άμα ρίξεις ένα βάτραχο σε μια κατσαρόλα με νερό που βράζει, θα πηδήξει απότομα έξω, όμως αν τον ρίξεις σε μια κατσαρόλα με δροσερό νερό και ανάψεις το μάτι σε μέτρια φωτιά, ο βάτραχος στην αρχή θα κολυμπά χαλαρά, και καθώς το νερό θα ζεσταίνεται αργά, θα το συνηθίζει και δεν θα αντιδρά, μέχρι που κάποια στιγμή το νερό θα βράσει κι ο βάτραχος θα γίνει βατραχόσουπα χωρίς να έχει πάρει είδηση τι έγινε και να πηδήξει έξω από την κατσαρόλα για να σωθεί), οφείλονταν σε λάθος.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς, αν μη τι άλλο, μετά την επίσημη αναγνώριση αυτού του λάθους από τον Ο. Μπλανσάρ και τη δημοσιοποίηση του πραγματικού πολλαπλασιαστή της ελληνικής οικονομίας, ότι τα νούμερα του ελληνικού προϋπολογισμού 2013 και οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2013-2014 θα είχαν βασιστεί στη χρήση του σωστού και γνωστού πια σε όλους μας πολλαπλασιαστή.

Ύφεση 12% το 2013-14

Αμ δε! Ο ελληνικός προϋπολογισμός για το 2013 περιλαμβάνει μέτρα 10.98 δις ευρώ και προβλέπει ύφεση 4.5%. Με δεδομένο ότι το ΑΕΠ θα κλείσει φέτος περί τα 192 δις ευρώ (το 2011 ήταν 206,4 δις ευρώ και με ύφεση 6.8% θα πάει στα 192 δις ευρώ), αυτά τα μέτρα σημαίνουν δημοσιονομικές περικοπές 5.7% του ΑΕΠ. Περικοπές 5.7% θα φέρουν όμως ύφεση 4.5% μόνο αν υποθέσουμε πολλαπλασιαστή 0.8 (5.7% επί 0.8=4.56%). Πώς δικαιολογείται η υπόθεση πολλαπλασιαστή 0.8 αφού μόλις πριν δυο μήνες το ΔΝΤ ανακοίνωσε με κάθε επισημότητα ότι ο πολλαπλασιαστής της ελληνικής οικονομίας είναι 1.7; Πολύ απλά, δεν δικαιολογείται. Δεν δίνεται καμιά εξήγηση από κανέναν που να λέει γιατί ξαφνικά θα μειωθεί ο πολλαπλασιαστής της ελληνικής οικονομίας. Εκτός από την ελληνική κυβέρνηση, τις ίδιες προβλέψεις δίνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: για ύφεση 4.5% το 2013 και ανάπτυξη 0.6% το 2014 (παρά το ότι το 2014 έρχονται κι άλλα μέτρα..).
Συμπέρασμα: αφού ο πραγματικός πολλαπλασιαστής δεν βολεύει την επικοινωνιακή μας στρατηγική που στοχεύει να πείσει τους Έλληνες ότι θα δούνε φως στην άκρη του τούνελ το 2014 ώστε να κάτσουν όσο πιο φρόνιμα γίνεται για άλλη μια χρονιά, απλά τον αγνοούμε. Τι κι αν ο Μπλανσάρ είπε ότι ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής της ελληνικής οικονομίας είναι 1.7 κι αυτό γράφτηκε σε όλες τις ελληνικές και ξένες εφημερίδες ; Θυμούνται τώρα οι Έλληνες τι είπε ο Μπλανσάρ; Βάλτους το νούμερο που θα βολεύει και στο τέλος του 2013 απλά θα τους ξαναπούμε ότι η Ελλάδα είχε μεγαλύτερη του αναμενόμενου ύφεση. 
Τι ύφεση θα έχουμε στην πραγματικότητα το 2013-14; Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής ανακοινωθέντα, μέσα σε αυτά τα δύο χρόνια η Ελλάδα θα λάβει μέτρα ύψους 13,5 δις. Με βάση τον πολλαπλασιαστή του 1.7,  τα μέτρα αυτά θα επιφέρουν ύφεση της τάξης των 23 δις  (13,5Χ1,7=23). Πλην όμως τα 23 δις αντιστοιχούν σε ύφεση 12% μέσα την προσεχή διετία (από τα 192 δις που είναι το ΑΕΠ το 2012 αφαιρούμε τα 23 δις, άρα πάμε σε ΑΕΠ περί τα 169 δις ευρώ το 2013 και η ύφεση που προκύπτει είναι 12%). Δηλαδή πάμε σε μια ύφεση  πολύ - πολύ μεγαλύτερη από ό,τι λέει η κυβέρνηση και η Επιτροπή. Κι αν λάβουμε υπόψη μας, ότι μέχρι και φέτος, 2012, έχουμε συνολική ύφεση 20,5% από την αρχή της κρίσης, φαίνεται ότι πάμε για συνολική ύφεση άνω του 30% στο διάστημα 2008-2014.
Αλλά ακόμη κι έτσι δεν έχουμε τελειώσει. Διότι σε αυτές τις περικοπές πρέπει να προστεθούν άλλα 4 δις μέτρων για το 2015-16, όπως ανακοινώθηκε ξανά την περασμένη βδομάδα, που θα προετοιμαστούν και θα συμφωνηθούν τον προσεχή Μάρτιο. Συμπέρασμα: κανείς πλέον δεν μπορεί να ξέρει πού μπορεί να φτάσει η ύφεση και η ανεργία στην Ελλάδα.

Και ανεργία περί το 35%

Ίδια επικοινωνιακή στρατηγική και σε ό,τι αφορά την υποτίμηση της ανεργίας. Στον προϋπολογισμό 2013 η κυβέρνηση υπολογίζει ότι το 2013 η ανεργία θα κλείσει στο 22.8% ενώ η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει ανεργία 23.6% στο τέλος του 2012, 24% στο τέλος του 2013 και 22.2% στο τέλος του 2014. Ο Πινόκιο μέσα τους καθίσταται σαφής με τις πρόσφατες ανακοινώσεις της ΕΛΣΤΑΤ, που ανακοίνωσε ανεργία 24.8% ήδη από τα τέλη Οκτωβρίου 2012. 
Σύμφωνα με το γερμανικό ινστιτούτο IfW – το οποίο αποτελεί τον κύριο μακροοικονομικό ινστιτούτο του γερμανικού ΥΠΟΙΚ – το 2013 η Ελλάδα θα γίνει η χώρα με τη μεγαλύτερη ανεργία στην Ευρωζώνη, ξεπερνώντας την Ισπανία. Το IfW προβλέπει για την Ελλάδα διαρκή άνοδο της ανεργίας ως το 2014 τουλάχιστον – όπου σταματάνε οι προβλέψεις του – δίνοντας 24.5% για το 2012, (πολύ κοντά στις ανακοινώσεις της ΕΛΣΤΑΤ), 29.3% για το 2013 και 31% για το 2014. Οι τάσεις αυτές επιβεβαιώνουν τις μαύρες προβλέψεις του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ που για το 2013 έχει δώσει στατιστική ανεργία 29% και πραγματική 34%. Υπάρχει άραγε περίπτωση να φτάσουμε ως τα ανατριχιαστικά νούμερα μιας έκθεσης της Citigroup μηνός Οκτωβρίου, με κορύφωση της ανεργίας στην Ελλάδα στο 40% το 2015;
Αυτή η ανεργία αποτελεί ανθρωπιστική καταστροφή σε καιρό ειρήνης. Ιδίως επειδή όλα αυτά γίνονται σε μια χώρα χωρίς προνοιακά επιδόματα, χωρίς στήριξη των ανέργων και μάλιστα με επιβολή τεκμαρτών φόρων επί ανέργων που έχουν το θράσος να έχουν ιδιόκτητο σπίτι…