Δημιούργησα αυτό το blog όταν έμεινα άνεργη. Αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ως άνεργη του/λόγω ευρώ - δηλαδή ως eurounemployed. Γιατί; Τις παραμονές της εισόδου της Ελλάδας στο ευρώ, κυριαρχούσε μια ρητορική περί "ισχυρής Ελλάδας" και συμμετοχής της στον "πυρήνα της Ευρώπης" που θα έφερνε πλούτο - η οποία όμως δεν εξηγούσε πώς θα έρθει ο πλούτος. Τότε δεν έκανα οικονομικά, οπότε ρώτησα σχετικά φίλιες δυνάμεις οικονομικών συντακτών. Μου απάντησαν πως η συμμετοχή σε μια νομισματική ένωση αυξάνει τον συνολικό πλούτο, άρα επωφελούνται όλοι. Έστω, είπα, αλλά από τη στιγμή που ειδικώς η χώρα μας εισάγει όλο και περισσότερα από όσα εξάγει και χάνει διαρκώς παραγωγή, πώς θα ωφεληθεί από την ΟΝΕ; Κι αν αυτό γίνεται συνεχώς, δεν θα μας τελειώσουν κάποτε τα ευρώ; Πήρα μια απάντηση του τύπου "αυτό δεν έχει σημασία στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης", η οποία δεν με ικανοποίησε. Πολλά χρόνια μετά, μάθαμε όλοι μας βιωματικά πως μια οικονομία με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής, με τη συμμετοχή της σε μια νομισματική ένωση όπως η ΟΝΕ, υπερχρεώνεται και καταλήγει σε χρεοκοπία. Κι εγώ έμαθα ότι τα φαινομενικά απλοϊκά ερωτήματα που έθετα το 1999 περιέγραφαν το πρόβλημα του ισοζυγίου πληρωμών, που αποτέλεσε ένα από τα μείζονα προβλήματα του ευρώ, μια από τις βασικότερες αιτίες της κρίσης και το οποίο είχε συζητηθεί εκτεταμένα μεταξύ των οικονομολόγων κατά τη δεκαετία του 1990, όταν μεγάλο μέρος των δεινών που ζούμε σήμερα είχε προβλεφθεί - αλλά οι αλαζόνες πολιτικοί δεν έδιναν σημασία.
Να τι έγραφε ο οικονομολόγος Wynne Godley το 1992: "Τι θα συμβεί αν μια ολόκληρη χώρα – μια εν δυνάμει περιοχή σε μια πλήρως ολοκληρωμένη ένωση – υποστεί διαρθρωτική ύφεση; Όσο αυτή η χώρα αποτελεί ανεξάρτητο κράτος έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της. Στη συνέχεια μπορεί να συνεχίσει την οικονομική της δραστηριότητά επιτυχώς με πλήρη απασχόληση αν υποθέσουμε ότι ο κόσμος δεχτεί τις απαραίτητες μειώσεις στα πραγματικά του εισοδήματα. Σε μια οικονομική και νομισματική ένωση όμως, αυτή η δυνατότητα εμφανώς χάνεται και οι προοπτικές της χώρας επιβαρύνονται σοβαρά, εκτός κι αν υπάρξουν σοβαροί ομοσπονδιακοί δημοσιονομικοί διακανονισμοί που θα αναλάβουν να εκπληρώσουν έναν αναδιανεμητικό ρόλο (...). Αν μια χώρα ή μια περιοχή δεν έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της και δεν επωφελείται από ένα σύστημα δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να σταματήσει μια διαδικασία σωρευτικής και ακραίας ύφεσης η οποία θα οδηγήσει στο τέλος στη μετανάστευση ως το μόνο εναλλακτικό δρόμο στη φτώχεια ή την πείνα". (Wynne Godley, Maastricht and All That. LRB,Vol 14. Nο 19 1992).

Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2013

Τι σημαίνει η πρόταση του ΔΝΤ για πανευρωπαϊκό κούρεμα καταθέσεων

Στις αρχές της εβδομάδας μάθαμε ότι το ΔΝΤ ανέσυρε από το χρονοντούλαπο της ιστορίας μια άκρως προβοκατόρικη λύση για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους των κρατών της Ευρωζώνης: ένα πανευρωπαϊκό κούρεμα καταθέσεων. Η λύση αυτή προέρχεται από τον Μεσοπόλεμο, τότε που η Ευρώπη ακολουθούσε τον κανόνα του χρυσού με τον οποίο μοιάζει τόσο πολύ το ευρώ των κλειδωμένων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Για την ακρίβεια, αυτό που γράφτηκε στο Fiscal Monitoring, την εξαμηνιαία έκθεση του ΔΝΤ για τις παγκόσμιες δημοσιονομικές τάσεις, είναι ότι για να γίνουν βιώσιμα τα χρέη των κρατών της Ευρωζώνης υπάρχουν τρεις λύσεις: η στάση πληρωμών, ο πληθωρισμός τους κι ένα σημαντικό κούρεμα καταθέσεων σε 15 χώρες του ευρώ π.χ. της τάξης του 10%. Το κούρεμα καταθέσεων είναι στη θεωρία καλή λύση, εφόσον εφαρμοστεί εφάπαξ και καθολικά, επειδή αφορά συσσωρευμένο πλούτο και δεν πλήττει την κατανάλωση. Στην πράξη όμως όταν εφαρμόστηκε, αποδείχτηκε κακή λύση: δεν έλυσε το πρόβλημα του δημόσιου χρέους επειδή οι μεγάλοι, όντας πληροφορημένοι, είχαν αποσύρει τα λεφτά τους και επλήγησαν μόνο οι μικροί. Κάθε λύση έχει τους κινδύνους της, κατέληξε το ΔΝΤ, και οι λύσεις πρέπει να συνεξεταστούν για να ληφθούν οι αποφάσεις. Κι εμάς τι μας ενδιαφέρουν οι ασκήσεις λύσεων του ΔΝΤ, θα αναρωτηθεί κανείς. Μας ενδιαφέρουν στο βαθμό που η πρόταση, όσο κι αν δεν δηλώνεται ρητά, αφορά πρωτίστως τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που έχουν υψηλό και μη βιώσιμο δημόσιο χρέος και πρώτη από όλες την Ελλάδα. Σε λίγο ανοίγει η συζήτηση για την αναδιάρθρωση του χρέους μας.  

Ένα μέρος του Τύπου και των αναλυτών προτίμησαν να υποβαθμίσουν την είδηση προκειμένου να μην διαταράξουν την εμπιστοσύνη του κόσμου στις τράπεζες – και σωστά έπραξαν, αφού μετά το κούρεμα της Κύπρου σταμάτησε η επιστροφή καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες. Ένα άλλο τμήμα ανέγνωσε στην πρόταση διάθεση εκδίκησης και προσβολή του ΔΝΤ κατά της Ευρώπης επειδή το εγκλώβισε στην κρίση αρνούμενη να δεχτεί τις συστάσεις του για ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος των ευρωπαϊκών τραπεζών, γενναίο κούρεμα του ελληνικού χρέους κλπ. Δεν είναι τυχαίο, γράφτηκε σε πολλά έντυπα, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έβγαλε άχνα για τα περί πανευρωπαϊκού κουρέματος. Μετά το κούρεμα των καταθέσεων της Κύπρου, ποιος θα πιστέψει την Ευρώπη; 

Νομίζω ότι συμβαίνει κάτι άλλο. Για λόγους που έχουν να κάνουν με τις καταστατικές δεσμεύσεις του να χρηματοδοτεί χώρες με βιώσιμο χρέος, στα τρία προηγούμενα χρόνια το ΔΝΤ πίεσε πολλές φορές την Ευρώπη να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις μας όμως, φοβούμενες μη θυμώσουν τους Ευρωπαίους και οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός ευρώ, αρνήθηκαν να εκμεταλλευθούν τις δυνατότητες μιας συμμαχίας με το ΔΝΤ. Κι όπως σωστά είχε προβλέψει προ μηνών ο Γιάννης Βαρουφάκης, το “παράθυρο ΔΝΤ” έκλεισε. Υπάρχουν πλέον ασφαλείς πληροφορίες περί άτυπης συμφωνίας μεταξύ ΔΝΤ και Ευρώπης για αποχώρηση του ΔΝΤ από τον επόμενο κύκλο χρηματοδότησης της Ελλάδας και περιορισμό του σε ρόλο συμβουλευτικό, με παροχή εγγυήσεων εκ μέρους των Ευρωπαίων ότι η Αθήνα θα αποπληρώσει πρώτα τα δάνεια του ΔΝΤ και μετά τα ευρωπαϊκά – σε 1-2 μήνες αναμένεται κι η επισημοποίησή της.
Δηλαδή ΔΝΤ και Ευρώπη τα βρήκαν και πλέον το ΔΝΤ νίπτει τας χείρας του για το ελληνικό χρέος. Ας θυμηθούμε ότι μέχρι πριν λίγους μήνες το ΔΝΤ διέρρεε εμπιστευτικές εκθέσεις με τις οποίες μέμφονταν τα άλλα μέρη της τρόικας ότι νοιάζονται περισσότερο για τους ευρωπαϊκούς κανόνες παρά για την επιτυχία του ελληνικού προγράμματος. Τώρα το ΔΝΤ δημοσιεύει εκθέσεις με προβοκατόρικες λύσεις σύμφωνες με τον μεσοπολεμικό κανόνα του χρυσού – δηλαδή τη βούληση της Γερμανίας να μην αλλάξουν οι κανόνες του ευρώ και να μην πληθωριστούν τα δημόσια χρέη. Το ΔΝΤ εξασφάλισε τα λεφτά του και σε αντάλλαγμα αποδέχτηκε ότι η Ευρώπη νοιάζεται πρωτίστως για τους κανόνες της. Τουτέστιν, η κατάθεση της μη τεχνοκρατικής, σαφώς πολιτικής πρότασης περί πανευρωπαϊκού κουρέματος των καταθέσεων δεν αποτελεί επίθεση αλλά συμβιβασμό του ΔΝΤ με την Ευρώπη και τη Γερμανία και αποδοχή των όρων της.

Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να φοβόμαστε επανάληψη του κυπριακού δράματος στην Ελλάδα: ότι δηλαδή υπάρχει περίπτωση η Ευρώπη και το ΔΝΤ να επιβάλλουν στην κυβέρνηση Σαμαρά να κουρέψει καταθέσεις. Εύλογα όμως πρέπει να περιμένουμε πως η τρόικα – αφού μας δώσει την όποια λύση αναδιάρθρωσης χρέους θέλει το Βερολίνο με επιμηκύνσεις, μείωση επιτοκίων κλπ. χωρίς κούρεμα των διακρατικών δανείων και χωρίς άλλες ενστάσεις από το ΔΝΤ – θα πει στην όποια ελληνική κυβέρνηση, Σαμαρά  ή ΣΥΡΙΖΑ: άμα δεν σας βγαίνουν τα νούμερα, μειώστε μόνοι σας το χρέος σας κουρεύοντας καταθέσεις. Και θα είναι η ελληνική κυβέρνηση που θα αποφασίσει πώς θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της μη βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους: συνεχίζοντας να κουρεύει καταθέσεις εμμέσως, αργά και βασανιστικά μέσα από την υπερφορολόγηση οποιουδήποτε πράγματος κινείται ή μένει ακίνητο, όπως γίνεται σήμερα, ευθέως και γρήγορα με την επιβολή μιας έκτακτης εισφοράς, ή πηγαίνοντας σε στάση πληρωμών.